კაცობრიობა არ კარგავს კიბოს დამარცხების იმედს. მეცნიერები იმედოვნებენ, რომ mRNA (ინფორმაციული რიბონუკლეინის მჟავა — რნმ,) დაფუძნებული ვაქცინები შეიძლება იყოს გარღვევა ამ სასიკვდილო დაავადების წინააღმდეგ ბრძოლაში.
კორონავირუსის გამოჩენამდე ადამიანების უმეტესობას არასოდეს სმენია mRNA ვაქცინების შესახებ. MRNA– ზე დაფუძნებული წამლების პირველი კლინიკური კვლევები ჩატარდა BioNTech / Pfizer და Moderna– ს მიერ COVID-19– ის საწინააღმდეგო ვაქცინების შექმნის პროცესში. მაგრამ ეს ტექნოლოგია უკვე მრავალი წელია არსებობს და იმ დაავადებებს შორის, რომელთა დამარცხების იმედი აქვთ მეცნიერებს, ერთ -ერთი ყველაზე საშიშია: კიბო.
ივნისის შუა რიცხვებში, BioNTech– მა გამოაცხადა BNT111 კვლევების მეორე ეტაპის დაწყება, რომლის დროსაც მისი mRNA ვაქცინა მელანომის მქონე პაციენტებში მიმდინარეობდა, როგორც ტესტირება. ეს პრეპარატი შეიქმნა იმავე ტექნოლოგიის გამოყენებით, როგორც კორონავირუსის ვაქცინა. “SARS-CoV-2 mRNA ვაქცინის მსგავსად, კიბოს mRNA ვაქცინა ავარჯიშებს იმუნურ სისტემას, რომ ამოიცნოს კონკრეტული ცილა კიბოს უჯრედების ზედაპირზე”,-ამბობს ანა ბლეკენი, ბრიტანული კოლუმბიის უნივერსიტეტის ბიოქიმიური სკოლის ასისტენტ პროფესორი. ეს პრეპარატი არის იმისთვის, რომ იმუნური სისტემა დაესხას თავს ამ ცილის გამომხატველ უჯრედებს. ”
”ძირითადად, იდეა არის იმუნური სისტემის მომზადება კიბოს ამოცნობისთვის”, – ამბობს ჯონ კუკი, კიბო არის სიკვდილის ერთ -ერთი წამყვანი მიზეზი მსოფლიოში. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მონაცემებით, 2020 წელს თითქმის 10 მილიონი ადამიანი გარდაიცვალა ამ დაავადებით. მიზეზი, რის გამოც კიბოს უჯრედები იზრდებიან და პოტენციურად კლავენ პაციენტს, არის ის, რომ მათ შეუძლიათ იმუნური სისტემისგან თავის დაღწევა. “ისინი დაფრინავენ ჩვენი იმუნური სისტემის რადარის ქვეშ”, – ამბობს კუკი. რატომ არ შეგვიძლია შევქმნათ ვაქცინა ყველა სახის კიბოს წინააღმდეგ? ხშირად ფიქრობენ, რომ ვაქცინები უფრო მეტად აფერხებენ დაავადებებს, ვიდრე განკურნავენ. მაგრამ BioNTech კვლევებისა და კიბოს ვაქცინის სხვა პროგრამების მონაწილეებმა უკვე დასვეს პროგრესული მელანომის დიაგნოზი. კიბოს გარკვეულ ტიპებზე დაკვირვებისას, კერძოდ კი მელანომაზე დაკვირვებისას, აღმოაჩენთ, რომ ისინი იწვევენ ადამიანის ორგანიზმში გარკვეულ ცვლილებებს, ამბობს დოქტორი კუკი. ეს არის მიდგომა, რომელიც BioNTech-მა გამოიყენა თავის კვლევაში. მისმა მეცნიერებმა დაადგინეს კიბოს სპეციფიკური ოთხი ანტიგენი. მელანომების 90 პროცენტზე მეტი ასოცირდება პაციენტებში ამ ანტიგენიდან მინიმუმ ერთთან. მაგრამ სხვა კიბოსთან ბრძოლისთვის ერთი ვაქცინის შექმნა რთული ამოცანაა. “ის რაც კიბოს განსაკუთრებულს ხდის არის ის, რომ ცვლილებების უმეტესი ნაწილი, რომელსაც იწვევს დაავადების კონკრეტული ტიპი უნიკალურია და არსად არ გვხვდება”,-განმარტავს დევიდ ბრაუნი, მედიცინის მეცნიერი ჰარვარდის დან-ფარბერის ონკოლოგიის ინსტიტუტში. “საერთო ჯამში კიბოიამ პაციენტთა სხეულში ცვლილებები მინიმალურია. ” ეს ნიშნავს, რომ ვაქცინა უნდა შემუშავდეს ინდივიდუალურად თითოეული ტიპის კიბოსთვის. ბრაუნი მუშაობს პეპტიდური ვაქცინებით თირკმლის კიბოსთან საბრძოლველად და ამბობს, რომ „სამიზნეები“, რომლებმაც იმუნურმა სისტემამ უნდა ისწავლოს ვაქცინით დარტყმა, განსხვავებულია ყველა პაციენტისთვის – მაშინაც კი, თუ მათ აქვთ ერთი და იგივე კიბო.
”ჩვენ ვცდილობთ გამოვიყენოთ უფრო პერსონალიზებული მიდგომა, ერთგვარი მაღალი სიზუსტის იმუნოთერაპია, რომელიც გულისხმობს თითოეული პაციენტისთვის პერსონალური ვაქცინის შექმნას,”-თქვა ბრაუნმა DW– სთან ინტერვიუში. მისივე თქმით, იგივე მიდგომა არის mRNA ვაქცინების შემუშავების ტექნოლოგიის ცენტრში. ამ შემთხვევაში მეცნიერები ატარებენ პაციენტის სიმსივნის დნმ და რნმ თანმიმდევრობას და გაარკვევენ რა არის მისი თავისებურება და უნიკალურობა. “შემდეგ კი ადარებენ მას ნორმალურ ქსოვილს და ცდილობრნ გაიგონ, თუ სად არის განსხვავება მასსა და ამ კონკრეტულ კიბოს შორის”, – ამბობს დოქტორი ჯონ კუკი,- ჰიუსტონის მეთოდისტური გულისა და სისხლძარღვების ცენტრიდან.
მეცნიერები იმედოვნებენ, რომ კიბოს ტიპზეა დამოკიდებული, შესაძლებელი გახდეს პროფილაქტიკური ვაქცინების შემუშავება მათთვის, ვინც დაავადების გარკვეული ტიპების განვითარების რისკის ქვეშ იმყოფება. მაგალითად, BRCA 2 მუტაციის მქონე პირებს აქვთ ძუძუს კიბოს განვითარების მაღალი რისკი. ჰიუსტონის მეთოდისტური ცენტრის ონკოლოგიის ბიოლოგების ჯგუფი მუშაობს ასეთი პრეპარატის შექმნაზე. ჯონ კუკი ამბობს, რომ ამჟამად მიმდინარეობს ცილოვანი ვაქცინის წინასწარი კლინიკური ტესტირება ცხოველებზე და შემდეგი ნაბიჯი არის რნმ-ზე დაფუძნებული ვაქცინის ტესტირება. ფსონი mRNA ვაქცინებზე სხვადასხვა დაავადებების საწინააღმდეგო mRNA ვაქცინების შექმნის იმედი მეცნიერებს შორის გაჩნდა მანამ, სანამ ეს ვაქცინები წარმატებას აჩვენებდნენ კორონავირუსთან ბრძოლაში. “რნმ -ის ვაქცინები ბევრად უფრო ადვილია წარმოებისთვის,” ამბობს ჯონ კუკი. “ბევრი ვაქცინა დაფუძნებულია ცილაზე, მაგრამ mRNA ვაქცინების შემთხვევაში მეცნიერებს მხოლოდ ცილის კოდის დაწერა სჭირდებათ და არა თავად ცილის შექმნა.”
მნიშვნელოვანია ის ფაქტი, რომ ეს გახლდათ მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის ბიოლოგიის პროფესორის ფილიპ შარპის, 1993 წლის ნობელის პრემიის მფლობელი ფიზიოლოგიასა და მედიცინაში, 1970-იანი წლების გენური სტრუქტურისა და რნმ-ის შერწყმის აღმომჩენი ს ნამუშევარი, რომელიც წინ უძღოდა mRNA ვაქცინების შექმნას covid– ის წინააღმდეგ, რომლებიც დღეს გამოიყენება მთელ მსოფლიოში.
”ვინც ოდესმე შეისწავლა რნმ ექსპერიმენტულად, მათთვის ნათელია. რომ ადამიანის კანი დაფარულია ნუკლეაზებით, რომლებიც ანადგურებენ მას, ადამიანების სისხლი სავსეა ნუკლეაზებით, რომლებიც ანადგურებენ მას,” – თქვა შარპმა DW– სთან. მისი თქმით, რნმ -ის გზით დაცვის მოძიება საკმარისი ვაქცინის გამოსაყენებლად დიდი ტექნიკური მიღწევაა. დოქტორ ჯონ კუკს დიდი იმედი არ აქვს კიბოს საწინააღმდეგო უნივერსალური ვაქცინის, მაგრამ მას მიაჩნია, რომ მისი ზოგიერთი სახეობის დამარცხება შესაძლებელია – ისევე, როგორც ეს მოხდა არაერთი ინფექციური დაავადების დროს. ”კიბოს წინააღმდეგ კიდევ ერთი იარაღი შეიძლება აღმოჩნდეს ჩვენს არსენალში,” – თქვა მან.
თამო თავხელიძე
